Tekstil Mühendislerinin Mekanı

ÜRETİMDE MODERNİZASYON



Genel amacı ülkemiz üretim sektörünün yenilikçilik kabiliyetinin ve potansiyelinin ölçülmesi olan İmalat Sanayiinde Yenilik Araştırması 2004/05, Fraunhofer Institute for Systems and Innovation Research (Almanya) liderliğindeki Avrupa İmalat Sanayiinde Yenilik Araştırması 2004/05 ile paralel olarak yürütülmüştür.
Araştırma, 2004/05 yıllarında Türkiye'de imalat sanayiinin önemli bir bölümünün bulunduğu İstanbul, Kocaeli, Konya ve Kayseri illerinin merkezlerini oluşturduğu 4 bölgede yapılmıştır.
Araştırmanın saha çalışması Temmuz 2004-Ocak 2005 döneminde gıda, tekstil, metal ve kimya sektörlerinden 135 firma ile yüz yüze yapılan görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir.
Yenilik alanında çok çeşitli konuları kapsayan bu araştırmada ilginç sonuçlar elde edilmiştir. Burada, üretimin modernizasyonunda yönetim ve finansman, sektörler bazında üretimin modernizasyonu ve makine ve ekipman temini konularında elde edilen sonuçlar sunulacaktır.


ÜRETİMİN MODERNİZASYONUNDA YÖNETİM VE FİNANSMAN
Üretimin modernizasyonu firmaların rekabet avantajlarını kazanmaları ve sürdürebilmelerinde en güncel uygulanabilir teknolojilerin imalat süreçlerine dâhil edilmesi ile ilgilidir. Üretimde modernizasyon girişimleri teknolojik yeniliklerin kaynağı ve bu teknolojilerin ulusal yayılımında bir gereklilik olarak görülmektedir (Feller, 1993). Bu bağlamda ulusal rekabet avantajı elde etmede hükümetlerin yerel firmaların üretimde modernizasyon girişimlerini yasalar ve yönetmelikler ile desteklemeleri önemli bir konu haline gelmiştir.
Üretim Modernizasyonu Uygulayan Firmalar ve Tahsis Ettikleri Bütçeler
Firmaların %55'inde üretim modernizasyonu için bir bütçe bulunmamaktadır. Bu oranın en büyük olduğu sektör ise gıda sektörüdür ve firmaların %65'inde üretim modernizasyonu için bütçe ayrılmamıştır. Üretim modernizasyonu için ortalama yıllık yatırım bütçesi çoğunlukla 100.000 Eurodan azdır. Kimya ve tekstil sektörü firmalarının, 1 milyon Eurodan fazla bütçesi olan firma oranları diğer sektörlerden daha çoktur (Şekil 1).

Şekil 1. Üretimin modernizasyonu için ortalama yıllık yatırım bütçesi (sektörlere göre)
Üretimin modernizasyonu için ayrılan ortalama yıllık yatırım bütçesi firma büyüklüklerine göre incelenirse, 1 milyon Eurodan fazla bütçe ayıran firmaların büyük ölçekli firmalarda daha yoğun olduğu görülür (Şekil 2).
Şekil 2. Üretimin modernizasyonu için ortalama yıllık yatırım bütçesi (büyüklüklere göre)
Firmaların üretimde modernizasyon için ayırdıkları bütçe aralıklarına ilişkin bilgi Şekil 1'de verilmiştir. Üretimde modernizasyon yatırımlarının firmada uygulanan üretim teknolojilerinde değişikliğe yol açması beklenir. Aradaki bu ilişkiyi irdelemek amacı ile son 3 yılda firmalarda üretim teknolojisinde yapılmış veya yapılması beklenen büyük teknoloji değişikliği sorusuna verilen cevaplar Şekil 3'de sunulmuştur. Firmaların üretimin modernizasyonu için ayırdıkları yatırım bütçeleri ile yapılmış büyük teknoloji değişiklikleri arasındaki paralellik dikkat çekicidir. En az teknoloji değişikliği yaşanan gıda sektöründe firmaların modernizasyon için yatırım bütçeleri de diğer sektörlerden daha azdır. Tekstil ve kimya sektörlerinde 1 milyon Eurodan fazla yıllık yatırım bütçesi ayırmış firmaların oranı ve bu iki sektörde yaşanan büyük teknoloji değişikliği diğer sektörlerden daha yüksek orandadır.


Şekil 3. Firmada büyük bir üretim teknolojisi değişikliği

Modernizasyonun Finansman Kaynağı
Modernizasyonun finansman kaynağı büyük ölçüde firmaların öz kaynaklarıdır. Öz kaynakları %22 oranıyla bankalar takip etmektedir (Şekil 4). Her ne kadar en yoğun kullanılan finansman kaynağının öz kaynaklar olması sağlıklı gibi gözükse de finansman kaynaklarının çeşitlenmemiş olması yine de bir eksiklik olarak gözükmektedir. Yukarıda da ifade edildiği gibi modernizasyon bütçeleri de zaten göreli küçük olup, iç finansmanla karşılanabildiği anlaşılmaktadır. 2005 yılında yapılan bir çalışmada (Bankacademia) da küçük ve orta ölçekli firmalarda finansman ihtiyacının %75 oranında öz kaynaklardan karşılandığı rapor edilmiştir.

Üretim Modernizasyonunun Planlanması
Üretim modernizasyonunun planlanması için genelde 1-5 adam-ay kullanılmıştır. Modernizasyon planlaması için firmaların yarısından çoğunun sorumlu departmanı bulunmamaktadır. Gıda sektörü firmaları kalite, planlama ve üretim departmanlarında modernizasyon planlaması yapmaktadır. Tekstil firmaları ise çoğunlukla planlama ve üretim departmanları ile planlama yapmaktadır. Metal firmaları ar-ge, kimya firmaları ise en fazla planlama departmanlarını kullanmaktadır (Şekil 5).

Şekil 5. Modernizasyon planlaması için sorumlu departman

Üretim Modernizasyonu İçin Planlama Ufku
Üretim modernizasyonu için en kısa süreli planlama ufkuna sahip olan sektör tekstildir ve tekstil firmalarının %50'sinden fazlasının en fazla 2 senelik planlama ufku vardır. En fazla 5 senelik planlama ufkuna sahip olan tekstil firmaları ise yaklaşık %20 civarındadır. En fazla 10 senelik ve 10 seneden fazla olanlar ise çok azdır. Diğer sektörlerde ise 2 senelik ve 5 senelik planlama ufkuna sahip firma sayıları eşittir. Sorun çıktıkça planlama yapılan sektör ise en yoğun olarak gıda sektörüdür (Şekil 6).
Aynı soru firma ölçeklerine göre incelenecek olursa, en kısa süreli planlama ufkuna sahip olan firmaların büyük ölçekli firmalar olduğu görülür.

Şekil 6. Üretimin modernizasyonu için planlama ufku

Üretim Modernizasyonu Uygulaması
Gıda sektörü firmalarının %85'inden fazlasının modernizasyon uygulamaları için sorumlu bölüm olmamasına rağmen diğer sektörlerde bu oran %55 civarındadır. Modernizasyon uygulamaları için en çok kullanılan bölüm ise üretimdir (Şekil 7).

Şekil 7. Modernizasyon uygulamaları için sorumlu bölüm

Modernizasyon İçin Danışmanlık ve Mühendislik Hizmetleri
Üretimin modernizasyonu için bütçe ayırmış firmalarda, danışmanlık ve mühendislik hizmetlerinin maliyeti düşük miktarlardadır. Bu da firmaların bu hizmeti kendi içlerinden sağladıklarını göstermektedir. Danışmanlık ve mühendislik hizmetleri alan firmaların bu maliyetleri genelde 100.000 Eurodan az miktarlardır (Tablo 1).

Tablo 1. Üretim modernizasyonu için bütçe ayırmış firmalarda danışmanlık ve mühendislik hizmetlerinin yıllık maliyeti (adet olarak)

Türkiye İmalat Sanayiinde Yenilik Araştırması 2004/05 çalışmasında kullanılan firma büyüklüğü tanımlarına uygun olarak.
Bu kaynaklardan birini %50 ve üzeri oranında kullanan firmalar analizde görülmektedir.

GIDA TEKSTİL METAL KİMYA
€0 6 22 17 7
€100.000 veya daha az 1 5 11 2
€100.001 - 250.000 0 0 0 0
€250.001 - 500.000 0 0 2 0
€500.001 - 1.000.000 0 0 0 0
€1.000.000'dan fazla 0 0 0 1
Modernizasyon bütçesi ayırmış toplam firma sayısı 7 27 30 10



Tablo 1 firma ölçeklerine göre incelenecek olursa, büyük ölçekli firmalarda bu hizmetleri kullanmayan firmalar orta ve küçük ölçekli firmalara göre daha çok olduğu görülür. Bu gözlemi, büyük ölçekli firmaların bu hizmeti kendi içinden sağlama olanağının göreli daha mümkün olması şeklinde izah edebiliriz.

Modernizasyon Faaliyetlerinin Önündeki Engeller
Modernizasyon faaliyetlerinin önündeki engellerin başında makine, teçhizat ve işletme sermayesi için yüksek maliyetler gelmektedir. Maliyetleri, yetenekli işgücü eksikliği ve organizasyondan kaynaklanan engeller takip etmektedir. Sektörel olarak incelenecek olursa, tüm sektörlerin benzer yanıtlar verdiği görülür. Tek değişiklik, gıda sektörü firmaları için organizasyondan kaynaklanan engeller azdır ancak teknolojik engeller diğer sektörlerden daha yüksektir (Şekil 8).

Şekil 8. Modernizasyon faaliyetlerinin önündeki engeller

Üretim Modernizasyonu Stratejileri
Üretimin modernizasyonunda makine, ekipman ve bilişim teknolojilerine yatırım en önemli faktörler olarak ortaya çıkmıştır (Şekil 9). Yatırım içermesi ve yatırımın kısa vadede ve görülebilir etkisi nedeni ile doğal bir sonuç olarak görülebilir. Bütün sektörlerde sıralama aynı olmuştur ve ikinci sırada personel geliştirme stratejileri ve üçüncü sırada organizasyon stratejileri bulunmaktadır. Personel geliştirme stratejilerine tekstil sektöründe diğer sektörlere göre daha çok önem verildiği görülmektedir.

Şekil 9. Üretim modernizasyonu stratejilerinin önem dereceleri

Tekstil Sektöründe Üretimin Modernizasyonu
Tekstil sektöründe üretim modernizasyonu için en önemli gelişmeler, enerji ve ham madde fiyatlarındaki gelişmeler ve makine, ekipman ve süreçlerdeki eğilimler olarak belirtilmiştir. Tekstil sektöründe de en az önemli olan gelişme çevresel faktörlerdir (Şekil 12).

Şekil 12. Tekstil sektöründe üretim modernizasyonu planlaması için önemli olan gelişmeler

Tekstil sektöründe modernizasyon için tüm alanlara yakın oranlarda önem verilirken ürün kalitesini artırmak biraz daha öne çıkmaktadır (Şekil 13).

Şekil 13. Tekstil sektöründe modernizasyon alanlarına verilen önem