Tekstil Mühendislerinin Mekanı

TEK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ

Tek fazlı dokuma makineleri makinenin tek bir kursunda temel dokuma işlemlerini yani ağızlık açma , atkı atma ve tefelemeyi bir kez gerçekleştirmektedir. Kumaş oluşumu makine kursunun peş peşe sürekli tekrarlamasıyla meydana gelmektedir.
Tek fazlı dokuma makinesi tanımlamasında dokuma makinesinin atkı atma sisteminin , ağızlık açma sisteminin ve diğer mekanizmalarının çeşidi önemlidir. Günümüzde dokuma endüstrisinde kullanılan dokuma makinelerinin hemen hepsi tek fazlı dokuma makineleridir. Sadece bazı özel dokuma makineleri çok fazlı dokuma makinesi kategorisine girmektedir. Tek fazlı dokuma makinelerinin gelişimi içinde üretimlerini arttırmak için en fazla atkı atma sistemleri üzerinde çalışılmıştır.

1 – Mekikli Dokuma Makineleri

mekikli dokuma makinelerinde mekiğin atılması ve kısımları

1. Kamçı kolu 7- Yataklama
2. Atkı kayışı 8.Konik role
3. Kılavuz çubuk 9.Vuruş kamı burnu
4. Mekik 10. Alt mil
5. Taka 11. Zamanlama ayarı
6. Vuruş mili başlığı 12.Ayak kısmından yataklama

a) Tek mekikli dokuma makineleri

Tek mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği her ağızlık ta mekik aracılığıyla tefenin sağında ve solunda buluna mekik yuvaları arasında tefe üzerindeki mekik yolunda gidip gelir. Bu işlem mekiğin içindeki atkı masurası boşalıncaya kadar devam eder. Atkı masurası boşalınca batarya tertibatı ile otomatik olarak yenisiyle değiştirilir. Mekiğin fırlatılışı vurucu kol ile gerçekleşir. Vuruş tertibatları çok çeşitli şekillerde olmaktadır.
Tek mekikli dokuma makinelerinin atkı atma sistemlerinin dışında bütün temel elemanlar ve işlemler tek fazlı dokuma makineleriyle aynıdır.

a) Mekikli dokuma makinelerinde atkı sevk sistemlerinin parçaları :
- Mekik
- Mekik yuvası
- Vuruş kolu
- Hamut
- Take
- Otomatik masura değiştiriciler
- Masura değiştirici makaslar

b) Mekikli dokuma makinelerinde atkı sevki :
- Atkı vuruşu
- Mekiğin frenlenmesi

c)Mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliğinin ve atkı sevk sisteminin kontrolü :
- Atkı çatalı
- Masura yoklayıcılar
- Mekik yoklayıcılar
- Mekik yuvası yoklayıcıları


Mekikli dokuma makinelerinde atkı sevk sisteminin parçaları :

Mekik : Dokuma makinelerinde temel işlemlerden olan atkı ipliğinin ağızlıktan geçirilmesinde kullanılan dokuma makinesi elemanıdır.

Mekik yuvası : Tek mekikli dokuma makinelerinde tefe üzerinde ve her iki yanda birer adet bulunan mekiğe yataklık yapan yuvalardır.

Vuruş kolu , kamçı kolu : Take takılı olan ucu mekik yuvası içinde hareket eden diğer ucu vuruş tertibatına bağlı mekik atma tertibatı parçasıdır.

Hamut : Mekikli dokuma makinelerinin atkı atma mekanizmalarında vuruş eksantriğinin hareketini vuruş koluna ileten parçaya verilen isimdir.

Taka , take : Mekikli dokuma makinesi atkı atma mekanizmasının mekiğe vurup karşı mekikn yuvasına yollayan kamçı koluna takılı olan parçadır.

Otomatik atkı masurası değiştiriciler ve magazinler : Mekikli otomatik dokuma makinelerinde mekik içindeki boşalan atkı masurasını dolu atkı masurasıyla değiştiren mekanizmalardır. Magazin çeşitleri ; yuvarlak magazin , yarım yuvarlak magazin , düz kutu magazinler.
Masura değiştirici makaslar : Atkı masurası değiştirici tertibatlarında atkı ipliğinin ucunu kesen makaslar dış makas ve cımbar makasıdır. Her iki makas masura değiştirici tarafındadır.

b) Çok mekikli ( kasalı ) dokuma makineleri

Tezgahın her iki tarafında da yalnız birer adet yuva bulunan konvensiyonel mekikli tezgahlara denir. Bu tür tezgahların yalnız bir adet mekiği vardır ve dolayısıyla tek renkli tek tip atkı ipliğiyle kumaş dokurlar.
Üst üste yerleştirilmiş bir tarafta veya her iki tarafta da iki veya daha çok yuva bulunan mekikli tezgahlara kasalı tezgah denir. İki veya daha fazla renkli atkı kullanılması gereken kumaşlar için yukarı veya aşağı doğru hareket ettirilir. Belirli bir zamanda yalnız bir mekik dokumayı sürdürür. Genellikle her yuvada içinde değişik renkte atkı ipliği bulunan bir mekik bulunur. Kasalar dikey olarak hareket eder ve ağızlıkta kullanılacak uygun mekik vurucu kolun seviyesine gelir. Böylelikle değişik renkte atkı varyasyonları yapılabilir.
Bazen değişik renkteki ipliklerin yerine kumaşa bir efekt vermek için değişik tipte atkı ipliklerde kullanılır.
İlk zamanlarda döner fişek yataklı ve revolver denilen tabancalarda olduğu gibi tezgahın sol tarafında döner mekik yuvalı kasalı tezgahlarda geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Bunlara döner kasalı tezgahlar denir.
Günümüzde bu tezgahlar hızları , farklı renk ve cins atkı kullanma olanağının sınırlı olması nedeniyle kullanılmamaktadır. Kasalı dokuma makineleri otomatik masura değiştirme tertibatının kasa hareketleriyle kombine edilememesiyle nedeniyle artık üretilmemektedir.



2 – Mekiksiz Dokuma Makineleri

Dokuma makinesinin ve dolayısıyla üretimlerinin artırılması yönünde en önemli gelişmeler atkı sevk sistemleri üzerinde olmuştur. Mekikli dokuma makinelerinde atkı masurasının az iplik bulundurulması mekiğin ağırlığı dokuma makinesinin hızını sınırlamaktadır bu sınırlamanın kaldırılabilmesi için ağızlık içerisindeki atkı ipliğinin mekikten başka bir araçla atıldığı ve sabit bir besleme kaynağından çekildiği dokuma makineleri geliştirilmiştir. Bu dokuma makinelerine genel olarak mekiksiz dokuma makineleri adı verilmektedir.
Mekiksiz dokuma makineleri elektronik tertibatların kullanımıyla son derece gelişmiş dokuma makineleridir. Üretim hızları çok yüksektir. Yüksek üretim hızlarında verimli çalışabilmesi ve hatasız , kaliteli kumaş üretilebilmesi için mekiksiz modern dokuma makinelerinde diğer çalışma üniteleri de bilgisayar destekli olarak geliştirilmekte ve verim ile kaliteyi artırıcı ek tertibatlar yapılmaktadır.

Mekiksiz dokuma makinelerinde geliştirilen ve yeni eklenen tertibatlar şunlardır :
a) Çözgü salma tertibatları
b) Kumaş sarma tertibatları
c) Ağızlık açma tertibatları mekanizmaları
d) Atkı besleyicileri
e) Atkı seçicileri
f) Atkı atma sistemleri

Çözgü salma tertibatları : Mekiksiz dokuma makinelerinin yüksek hızlı olması klasik çözgü leventleriyle çalışmada çözgü değiştirme zaman aralığını azaltmıştır. Yani daha sık çözgü yenilemek gerekmektedir. Bu nedenle öncelikle dokumanın daha uzun ve kesiksiz yapılabilmesi için levent flanş çapları büyütülmüştür.
Bunun yanında çok yüksek hızlarda bile çözgü gerginliği ve atkı sıklığı sabitliğini mükemmel hale getiren kumaş sarma tertibatı ile senkronize çalışan elektronik kontrollü çözgü salma tertibatı geliştirilmiştir.

Kumaş sarma tertibatları : Kumaş sarma tertibatlarının çözgü salma tertibatlarıyla senkronize olarak çalışmaları ortak elektronik kontrol merkeziyle sağlanmıştır. Böylece atkı yüksek hızlarda bile sıklığı tam olarak kontrol altına alınmıştır.

Ağızlık açma tertibatları : Mekiksiz dokuma makinelerinin gelişimine ve hızına uygun olarak geliştirilen elektronik kontrollü eksantrik , armür ve jakar mekanizmaları ile kusursuz ağızlık oluşturulmaktadır.

Atkı besleyicileri : Mekiksiz atkı atma sistemleriyle beraber geliştirilmiş olan atkı ipliğini uygun miktarda , istenilen gerginlikte ve kısmen temizlenmiş olarak atkı sevk bölgesine ileten , atkı ipliği besleme aletleridir. Birden fazla atkı bobiniyle çalışan seçmeli atkı atma sistemlerinde her atkı ipliği için bir atkı regülatörü gereklidir. Atkı besleyicileri , bobinden atkı ipliğini hava akımı yardımıyla içine alır , elektronik algılayıcılar tarafından ipliği kontrol ederek , istenen miktarda atkı ipliğini rezerve bölgesine sararak atkı atımına hazırlar.

Atkı seçicileri : Birden fazla renkli veya çeşitli yapıdaki atkı iplikleriyle yapılmak istenen dokumalarda , istenen sıraya göre atkının atılabilmesi için atkı seçme tertibatına gereksinim vardır. Basit şekliyle atkı seçme mekanizmaları , atkı regülatörlerinden gelen atkı iplikleri için hareketli birer klavuz parçalarından meydana gelir.bu kılavuz parçalara mekanik veya elektronik yollarla kumanda edilerek istenen atkının atkı taşıyıcıya verilmesi sağlanır.

Atkı atma sistemleri : Dokuma makinelerinin gelişiminde en önemli aşama kabul edilen mekiksiz atkı atma sistemleri 1950’li yıllarda ticari olarak dokuma makinelerine uygulanmıştır.